Uzmanlar değerlendirdi
ABD Başkanı Joe Biden, Ukrayna'nın Buça kentinde yakın mesafeden vurulan sivillere ait toplu mezarların ve elleri bağlı cesetlerinin bulunmasının ardından Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in savaş suçlarından yargılanmasını istedi. Ancak, uzmanların bildirdiğine göre Putin’n mahkemeye çıkarılması hiç de kolay değil.
SAVAŞ SUÇU NE ANLAMA GELİYOR?
Dünyanın ilk daimi savaş suçları mahkemesi olan uluslararası ceza mahkemesi (ICC), Buça’daki durumu savaşta uyulması gereken insani yasaların yer aldığı Cenevre Sözleşmesi’nin “ağır ihlali” olarak tanımladı.
Seton Hall Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde uluslararası ceza hukuku ve ulusal güvenlik uzmanı olan Jonathan Hafetz, Reuters haber ajansı’na Buça'da iddia edildiği gibi sivillerin infazının “özgün bir savaş suçu” olduğunu söyledi.
Rusya ise savaş suçu işlediğini inkar etti. Rusya Savunma Bakanlığı “tek bir sivilin Rus ordusunun herhangi bir şiddet eylemiyle karşılaşmadığını” öne sürdü.
SAVAŞ SUÇLARINA İLİŞKİN BİR DAVA NASIL OLUŞTURULABİLİR?
ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, gazetecilere verdiği demeçte, dört ana kanıt kaynağı olduğunu söyledi:
ABD ve müttefikleri tarafından istihbarat kaynakları da dahil olmak üzere toplanan bilgiler; Ukrayna'nın davayı geliştirmek ve cinayetlerle ilgili adli bilgileri belgelemek için sahada sarf ettiği çabalar; BM ve STK'lar dahil olmak üzere uluslararası kuruluşlardan materyaller ve fotoğraflar, röportajlar ve belgelerle küresel bağımsız medyanın bulguları.
PUTİN ASKERLERİNİN EYLEMLERİNDEN SORUMLU TUTULABİLİR Mİ?
İddia makamı, Putin ve çevresinin doğrudan yasadışı bir saldırı emri vererek bir savaş suçu işlediğini veya suçların işlendiğini bildiğini ve bunları engelleyemediğini öne sürebilir. Ukrayna’nın Rusya’nın işlediğini iddia ettiği savaş suçlarını kanıtlaması zor olabilir ve daha önceki benzer durumlara bakılması gerekebilir. ABD, Rusya'yı Ukrayna’dan önce Suriye’de Esad rejimine destek vererek sivilleri katliam ile suçlamıştı.
University College London'da profesör olan Philippe Sands, Associated Press'e şunları söyledi:
"Putin’in adımlarını öngörmeniz gerekir. Üç yıl içinde bu dehşetten sorumlu asıl kişiler Putin, Dışilşleri Bakanı Lavrov, Savunma Bakanı Şoygu istihbaratçılar, askeri yetkililer ve onları destekleyen finansörlerin yakayı sıyırması ve orta düzeydeki insanların yargılanmasıyla sonuçlanma riskiniz var."
PUTİN YARGILANACAĞI OLASI BİR DAVAYI KİM YÜRÜTECEK?
ICC, soykırım ve insanlığa karşı suçların faillerini yargılamak için 20 yıl önce açıldı. Ancak ABD, Çin, Rusya ve Ukrayna, Afrika'ya çok fazla odaklandığı ve “seçici adalet” uyguladığı için eleştirilen bu mahkemenin üyeleri arasında yer almıyor.
Bununla birlikte ICC'nin başsavcısı Karim Khan, Şubat ayında Rusya'nın Ukrayna'a saldırılarına yanıt olarak bir savaş suçları soruşturması açtığını söyledi. İmza sahibi olmamasına rağmen, Ukrayna daha önce Rusya'nın Kırım'ı ilhakını içeren 2013 yılına dayanan bir soruşturmayı onaylamıştı.
Diğer taraftan, savcılar savaş suçlarının işlendiğine inanmak için “makul gerekçeler” gösterebilirlerse, ICC, Putin için tutuklama emri çıkarabilir. Ancak, ICC gıyaben birini yargılayamaz. ABD'nin mahkemeye katılma konusundaki isteksizliği de diplomatik açıdan sorunlu bir duruma yol açabilir.
ABD’nin eski başkanı Donald Trump bir keresinde BM genel kuruluna seslendiğinde, "ABD söz konusu olduğunda, ICC'nin hiçbir yargı yetkisi, hiçbir meşruiyeti ve hiçbir yetkisi yoktur. Amerikalılar hakkında Afganistan'daki iddia edilen suçlarla ilgili potansiyel soruşturmasına dahil olan ICC yetkililerine vize yasakları uygulanacaktır” demişti.
Ancak Sullivan, “ABD geçmişte uluslararası ceza mahkemesine üye olmamasına rağmen diğer bağlamlarda işbirliği yapabildi. Bunun yanı sıra, alternatif kuruluşlar da düşünülmesi için çeşitli nedenler var” dedi.
ALTERNATİF KURULUŞLAR NE ANLAMA GELİYOR?
Uzmanlara göre, Putin’İn savaş suçlarından yargılanması için Birleşmiş Millletler (BM) bariz bir başlangıç noktası olabilir. Ancak, Rusya BM Güvenlik Konseyi’nin Daimi bir üyesi olduğu için böyle bir yargılama zor olacaktır.
Başka bir seçenek ise bir grup ülke tarafından düzenlenen özel bir mahkeme olabilir. Nürnberg mahkemesi, ABD, İngiltere, Fransa ve Sovyetler Birliği tarafından, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Nazi liderlerinden hesap sormak için kuruldu.
Ukrayna için potansiyel modeller, 1990'ların başındaki Balkan savaşları ve 1994 Ruanda soykırımı sırasında işlenen savaş suçlarını kovuşturmak için kurulan mahkemeleri içerebilir. Diğer bir örneği ise ülkenin 1996'daki iç savaşı sırasında işlenen vahşetlerin sorumlularını adalete teslim etmek için 2002'de kurulan BM destekli Sierra Leone özel mahkemesi oluşturuyor.
PUTİN’E BAŞKA HANGİ SUÇLAR YÖNELTİLEBİLİR?
Putin'i başka bir egemen ülkeye karşı sebepsiz yere savaş açtıktan sonra saldırganlık suçundan kovuşturmak daha kolay olurdu. Ancak ICC, Rusya'nın imza sahibi olmadığı için saldırı suçu için Rusya üzerinde yargı yetkisine sahip değil. Bununla birlikte, geçen ay aralarında Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmytro Kuleba ve eski İngiltere başbakanı Gordon Brown'ın da bulunduğu onlarca önde gelen avukat ve politikacı, Rusya'yı Ukrayna'daki saldırganlık suçundan yargılayacak özel bir mahkeme oluşturmak için bir kampanya başlattı.
OLASI BİR DAVA NE KADAR SÜRER?
Muhtemelen uzun yıllar. Eski Yugoslavya için uluslararası ceza mahkemesi ilk devlet başkanını, o zamanki Yugoslav cumhurbaşkanı Slobodan Milošević'i 1999'da suçladı ve 2001'de gözaltına aldı. Duruşması 2002'de başladı ve 2006'da Lahey'de öldüğünde devam ediyordu.
Liberya'nın eski cumhurbaşkanı Charles Taylor, Lahey'deki Sierra Leone özel mahkemesinde dört yıl süren duruşmaların ardından vahşet uygulayan isyancıları desteklediği için savaş suçlarına ve insanlığa karşı suçlara yardım ve yataklıktan suçlu bulundu.